Paranoid kişilik bozukluğu, gerekçesiz güvensizlik ve güdülerini kötü gayeli olarak yorumlamayı içeren başkalarına karşı kuşku duymanın süregelen bir modeliyle karakterizedir. Tanı klinik kıstaslara göre konulur. Tedavi bilişsel-davranışçı terapi ile yapılır.
(Ayrıca bkz. Kişilik Bozukluklarına Genel Bakış.)
Paranoid kişilik bozukluğu olan hastalar, başkalarına güvenmezler ve bu hissiyat için hiç bir gerekçeleri olmasa yahut yetersiz kaldıklarında dahi başkalarının onlara zarar verme yahut hile niyetinde olduklarını varsayarlar.
Genel ABD nüfusunun% 2,3 ila 4,4’ünün paranoid bozukluğuna sahip olduğu ön görü edilmektedir. Erkekler arasında daha süregelen olduğu düşünülmektedir.
Ailelerde yaygınlığın arttığına dair birtakım ispatlar var. Bazı ispatlar, bu bozukluk ile romantik ve / yahut fiziki istismar ve çocukluk dönemindeki mağdurluk arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir.
Komorbiditeler sık görülür. Paranoid bozukluğu seyrek tek tanıdır. Yaygın komorbiditeler arasında fikir bozuklukları (örn., Şizofreni), kaygı bozukluğu bozuklukları (örn., Sosyal fobi [sosyal kaygı bozukluğu sorunu]), travma ardından gerilim sorunu, alkol kullanım bozuklukları ve başka bir şahsiyet sorunu (örn., Borderline) bulunur.
Belirtiler ve İşaretler
Paranoid kişilik bozukluğu olan hastalar, başkalarının kendilerini sömürmeyi, aldatmayı yahut onlara zarar vermeyi planladığından şüphelenirler. Her an ve nedensiz saldırıya uğrayabileceklerini hissederler. Çok az delil olmasına yahut hiç delil olmamasına karşın, şüphelerini ve düşüncelerini sürdürmekte ısrar ederler.
Çoğu vakit, bu hastalar başkalarının kendilerini büyük oranda ve geri döndürülemez bir şekilde yaraladığını düşünür. Potansiyel aşağılamalar, ufak düşürmeler, tehditler ve ihanet konusu ile ilgili ekstrem duyarlıdırlar ve açıklamalarda ve eylemlerde gizli anlamlar ararlar. Şüphelerini destekleyecek ispatlar için başkalarını yakından incelerler. Örneğin, bir yardım teklifini, vazifiyeti kendi başlarına yapamayacakları biçiminde hatalı yorumlayabilirler. Herhangi bir şekilde hakarete uğradığını yahut yaralandığını düşünürlerse, kendilerini yaralayan bireyi affetmezler. Algılanan bu yaralanmalara reaksiyon olarak karşı saldırıya geçme yahut öfkelenme eğilimindedirler. Başkalarına güvenmedikleri için, özerk olma ve denetim sahibi olma gereksinimi hissederler.
Bu hastalar, bilginin kendilerine karşı kullanılabileceğinden kaygı duydukları için başkalarına güvenmekte yahut başkalarıyla yakın temaslar geliştirmekte kararsızlık ederler. Arkadaşlarının sadakatinden ve eşlerinin yahut partnerlerinin sadakatinden kuşku ediyorlar. Aşırı derecede kıskanabilirler ve kıskançlıklarını haklı çıkarmak için eşlerinin yahut partnerlerinin hareketlerini ve güdülerini devamlı sorgulayabilirler.
Bu sebeple, paranoid kişilik bozukluğu olan hastalarla geçinmek zor olur. Başkaları onlara negatif cevap verdiğinde, bu yanıtları asıl şüphelerinin teyidi olarak alırlar.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Teşhisi
Klinik kriterler (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition [DSM-5])
Paranoid şahsiyet sorunu teşhisi için hastaların sahip olması gerekir
Başkalarına karşı devamlı bir güvensizlik ve şüphecilik
Bu güvensizlik ve kuşku, aşağıdakilerden ≥ 4’ünün zenginliği ile gösterilir:
- Başkalarının onları sömürdüğüne, yaraladığına yahut aldattığına dair haksız kuşku
- Arkadaşlarının ve iş arkadaşlarının güvenilirliği konusu ile ilgili haksız şüphelerle meşgul olma
- Bilginin onlara karşı kullanılmaması için başkalarına güvenmekte isteksizlik
- İyi huylu sözlerin yahut olayların, ufak düşürücü, düşmanca yahut tehdit edici manası olan hatalı yorumlanması
- Hakaret, yaralanma yahut ufak düşürme sebebiyle kin tutma
- Karakterinin yahut itibarının saldırıya uğradığını düşünmeye hazır olma ve öfkeyle reaksiyon verme yahut karşı saldırıya çabukluk
- Eşinin yahut partnerinin sadakatsiz olduğuna dair yineleyen, gerekçesiz şüpheler
- Ayrıca, semptomların er yetişkinlikte başlamış olması gerekir.
Ayırıcı Teşhis
Klinisyenler çoğunlukla paranoyak şahsiyet bozukluğunu başka şahsiyet bozukluklarından, başkalarına karşı paranoyasının yaygınlığıyla (mesela, borderline kişiliğin daha geçici paranoyasının aksine) ve her bozukluğun esas özelliği ile ayırt edebilirler:
Şizoid kişilik bozukluğu: İlgisizlik (paranoyağa olan güvensizliğin aksine)
Şizotipal kişilik bozukluğu: Eksantrik fikirler, konuşma ve davranış
Borderline kişilik bozukluğu: Bağımlılık
Narsistik kişilik bozukluğu: Grandiosity
Antisosyal kişilik bozukluğu: Sömürü
Kaçınan kişilik bozukluğu: Reddedilme korkusu
Paranoid kişilik bozukluğu, sanrılı bozukluk (kötücül tip), şizofreni ve psikotik özelliklere sahip depresif bozukluk yahut bipolar bozukluktan ayırt edilebilir zira bu bozukluklarda psikotik bulgu epizotları (mesela sanrılar, halüsinasyonlar) belirgindir.
Anksiyete; Anksiyete bozukluğu nedir, vücudunuzun strese verdiği naturel tepkidir. Bu, ne olacağına dair bir kaygı yahut kaygı duygusudur. Okulun ilk günü, bir iş görüşmesine gitmek yahut bir konuşma uygulamak fazlası insanın korkulu ve gergin hissetmesine yol açabilir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Bilişsel davranışçı terapi
Paranoid kişilik bozukluğunun umumi tedavisi, bütün şahsiyet bozuklukları ile aynıdır.
Paranoyak şahsiyet sorunu için tesirli hiç bir tedavi kanıtlanmamıştır.
Hastalarda umumi olarak yüksek düzeyde kuşku ve güvensizlik, bağlantı kurmayı güçleştirir. Hasta şüphelerinde rastgele bir geçerliliğin kabul edildiğini ifade etmek,hasta ve klinisyen arasında bir ittifak yaratın. Bu ittifak, daha sonra hastaların bilişsel-davranışçı terapiye katılmalarını veya spesifik semptomları tedavi etmek için reçete edilen herhangi bir ilacı (örneğin, antidepresanlar, atipik antipsikotikler) almaya istekli olmalarını sağlayabilir. Atipik (2. nesil) antipsikotikler kaygıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
