Afazi hastalığı, edinilmiş dil bozukluğu olarak da bilinen bir tür konuşma bozukluğu rahatsızlığıdır. Özellikle beynin dil ve dil becerilerinden sorumlu olan sol yarımküresinde meydana gelen rahatsızlıkların dile yansıması şeklinde de tanımlanabilir. Hastalığın genellikle felç, kafa travmaları ya da çarpmaları ve inmeler sonucunda ortaya çıktığı bilinir. Afazinin bu rahatsızlıkların yanı sıra nadiren de olsa beyin tümörleri gibi ağır beyin hastalıklarından da kaynaklandığı görülür. Bu rahatsızlık konuşma bozuklarına neden olabileceği gibi anlama, okuma veya yazma becerileri gibi alanlarda da gerilemeler meydana getirebilir.
Kendi başına bir konuşma rahatsızlığı olan afazi, dizartri gibi diğer konuşma rahatsızlıklarını da meydana getirebilir. Dolayısıyla bu hastalıkta temel olan insan beyninde dil ile ilgilenen bölümün çeşitli nedenlerle hasar almasıdır. Birden fazla çeşidi bulunan afazi tedavisi için genellikle konuşma terapisi yöntemi kullanılır.
Afazi Türleri Nelerdir?
Afazi hastalığı, ortaya çıkan semptomlara ve beyinde meydana gelen hasar yerlerine göre değişiklik gösterebilir. Temelde tutuk ve akıcı olarak sınıflandırılan afazi hastalığı çeşitleri şu şekildedir:
- Akıcı Afazi: Wernicke afazisi olarak bilinen akıcı afazisinin beynin sağ lobunun hasarlanması sonucunda oluştuğu bilinse de çoğu hastalarda hasar sol lopta gözlenir. Bu afazi türünde genel olarak konuşma, okuma ve işitme becerileri akıcı gerçekleşir, ancak anlama ve anlamlandırmada sıkıntılar yaşandığı görülür. Bu tür hastalığa sahip olan kişiler, kelimelerin yan anlamlarını bilemezler ve dolayısıyla her kelimeyi düz manasıyla anlar. Dolayısıyla anlamlı üretim gerçekleştirmedikleri için söylediklerini anlamak ve takip etmek zor olabilir.
- Anomik Afazi: Bu afazi türü akıcı afazi türlerinden biridir. Bu tür hastalığa sahip olan kişiler, akıcı konuşmaya sahiptir. Ancak nesneleri adlandırmada ve kullanacakları kelimeleri hatırlamakta zorluk çekerler. Sözlü ve yazılı anlatımlarda zorlanan hastalar, algılamada herhangi bir sorun yaşamazlar.
- Global Afazi: Şiddetli bir afazi türü olan global, bir tür tutuk afazidir. Genellikle kişinin yaşadığı felç sonrası ortaya çıktığı bilinir. Bütün becerilerin hasar aldığı bu hastalık türünde konuşma ve anlama güçlüğü ile okuma ve yazma becerilerinin kaybedildiği görülür.
- Progresif Afazi: Çok nadir rastlanan bir afazi türü olan progresif afazide kişi okuma, yazma, anlama ve konuşma becerilerini aniden kaybetmez. Tüm beceriler yavaş ve ilerleyen süreç içerisinde kaybolur.
- Tutuk Afazi: Tutuk afazi de genel olarak hastaların sözlü ve yazılı iletişim kurma becerilerinde sıkıntı yaşandığı görülür. Ne söylemek istediklerinin farkında olan hastalar, söyleyeceklerini bulamadıklarından sıkça şikâyet ederler.
Bu afazi türleri, rahatsızlığın en çok bilinenlerdir. Bu türler dışında belirtileri benzer olan birbirinden farklı afazi türlerine rastlamak da mümkündür. Örneğin; iletim tipi afazi de sözcükleri tekrar etmekte zorlanan hastalar, anomik tip afazide kelimelerin anlamlarını bilmelerine rağmen nesneleri isimlendiremezler.
Afazi Belirtileri Nelerdir?
Afazi rahatsızlığında temel belirtiler iletişim becerilerinin bir kısmı ya da tamamıyla alakalıdır. Genel olarak afazi hastalığının göstergeleri şu şekildedir:
- Anlam ve anlamlandırmada görülen güçlükler,
- Konuşma becerisinde yaşanan güçlükler,
- Konuşma esnasında konuşmaya uygun olmayan, garip veya anlamsız kelimelerin tercih edilmesi (afazi hastaları genelde küfürleri hatırladıkları için cümle içerisinde durduk yere kullanabilirler),
- Nesneleri adlandırmada yaşanabilecek zorluklar,
- Okuma ve yazma becerilerinde aksaklıkların meydana gelmesi.
Hastalıkta temel olan belirti anlaşıldıktan sonra hastalığın türü belirlenir. Afazi tedavisi de belirlenen türe göre zamansal olarak değişiklik gösterebilir.
Afazi Nasıl Teşhis Edilir?
Afazi hastalığı ve tanısı, afaziye neden olan felç ya da beyin tümörü gibi rahatsızlıklar meydana geldikten sonra doktor tarafından kolaylıkla saptanabilir. Nöroloji uzmanı olan bir doktor, kişinin iletişim becerilerindeki bozuklukları yatak başı muayenesi esnasında fark edecektir. Doktor, farkına vardıktan sonra kişinin motor becerilerini detaylı olarak test ederek tanı koymaya çalışır. Yine kişi veya çevresi iletişim becerilerinde kayıplar fark ediyorsa kişinin olabileceği testler bulunur:
- ADD (Afazi Dil Değerlendirme),
- BAT (Başkent Afazi Testi),
- BSAT (Bilgisayarlı Simge Afazi Testi),
- EAT (Ege Afazi Testi),
- GAT (Gülhane Afazi Testi),
- GAT-2 (Gülhane Afazi Testi–2).
Afazi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Afazi hastalığının tedavi yöntemleri incelendiğinde temel olarak konuşma terapilerinin etkili olduğu görülür. Başarılı bir terapiyle kişi, genelde birkaç terapi sonrası kaybettiği iletişim becerilerini yeniden kazanmaya başlar. Bazı afazi türlerinde ise hastalığın belirtilerinin kalıcı olarak devam ettiği görülür. Kişinin tedavisi için hastalığın oluştuğu ilk 6 ila 12 ay arasında konuşma terapisi almaya başlıyor olması tedavinin başarı yüzdesini artırır. Kişinin tedavi süresi hastalığın türüne ve çeşitli parametrelere göre değişiklik gösterir:
- Afazi türü,
- Beyin hasarının sebebi ve yaygınlık derecesi,
- Hasar gören beyin alanı veya lezyonun beyinde bulunduğu konum,
- Kişinin cinsiyeti,
- Kişinin yaşı,
- Tedavi gören kişinin motivasyonu.
Afazi Egzersizleri Nelerdir?
Afazi hastalığı egzersizleri terapistin kullandığı yöntemlere ve kaybedilen iletişim becerisine göre değişiklik gösterir. Öte yandan afazi tedavisi için bilinen ve sıklıkla kullanılan bazı egzersizler bulunur:
- Görsellerin kelimeler ile eşleştirildiği kartlar,
- Grup terapileri,
- İletişim becerilerini güçlendirecek diğer aktiviteler,
- Melodik tonlama (şarkı biçiminde kelimelerin söylenmesi).
